ÃA KANE KA HISTORY LYNGKOT LA SHNA KATKUM KI KHANA PATENG NA KI MEIRAD, PARAD BAD KI KÑI BA LA KHLAD NOH.
HA KANE KA SNGI 30 TARIK U NAIWIENG KABA DEI "KA SNGI U SNGAP SING SYIEM" KA KSU SOUTH WEST KHASI HILLS DISTRICT KA KWAH BAN PYNKYNMAW ÃA KA KHANA LYNGKOT SHAPHANG UNE U SYIEM KA HIMA MAHARAM BAD U NONGIALEH LAITLUID KA JAITBYNRIEW.
U Sngap Sing Syiemlieh Kaitkuna u dei u khun I Meirad Kawan Rani Syiemlieh Kaitkuna na Rangthong Maharam Syiemship. U Sngap ula long u khynnah uba stad bad basmat basting, uba kohnguh sneng ia la ki kmie ki Kpa, ki hynmen bad uba bat iaka hok bad jingshisha ha kiei kiei baroh bad u bym ju don kano kano kaba artatien.
Ki sngi jinglong samla:- U Sngap ynda ula sdang samla ula sdang ban pynpaw ia ki kam ba shlur, ba hok bad ba shisha artad ka jing stad kaba phyrnai, nalor ki jinglong ba bha naduh ba u dangrit ka iai neh skhem kat haduh baka Hima Maharam ka la ibit ban tynrong iaka kam Syiem bad Nongsynshar ka Hima, U la long U Syiem ka Hima Maharam uba pawnam shibun bad ka sorkar phareng ka la ai nam ia u Raja(Sngapsing Raja).
Jingsynshar:- Ha ka por ba synshar u Sngap Sing ka Hima ka don hapdeng ka jingsuk, namar u long U Syiem uba stad bad iohi jngai kumta ki jingsniew kim ioh lad ban rung ha ka Hima namar ka jingbat tang iaka Hok bad Jingshisha ha ki liang baroh.
Hapdeng jong ka jingshongsuk shongsain bad jingkmen ka Hima Sima ki Syiem Khasi la wan kata ka Sorkar Company ba la khot ka East Indian Company ba ki Syiem Khasi baroh kin ia teh (Agreement) ba kane ka company kan plie surok na ri thor Assam sha duh Sylhet (East Pakistan) Lyngba ka Hima Nongkhlaw bad katba kane ka surok ka ia kynduh ne dei iaid lynti ia ki Hima Khasi baroh, kata ka Agreement la iateh lang da ki syiem Khasi bad ha ka ki don kine ki kyndon:-
(1) Ba ka Company ka dei ban trei beit tang iaka surok khlem da mushlia ia ki shnong ki thaw.
(2) Ban Burom bad niewkor ia ki rangbah shnong bad ki nongsynshar ka Hima bad ki trai muluk trai jaka.
(3) Ba kim bit ban kren ki ktien khlem akor khamtam iaka akor longbriew manbrew ia ki kynthei khynnah.
Ha kane ka jing pyntrei ia kane ka Surok dang tang khyndiat por la mih bun kiei kiei kiba long ka daw ba la pynkhein ia ki jingiateh (Agreement) bad dei nangne la sdang ka jingbym ia sngewthuh jingmut shuh hapdeng ki nongtrei Company bad ki trai muluk trai jaka. Ki nongtrei surok khamtam ki dkhar Sikh, dkhar Rajput bad kiwei kiwei ki dkhar India ha kane ka jingpyntrei surok ki la leh beijot ia ki kynthei khynnah khamtam ha ka Hima Nongkhlaw. Kata ka khubor ka la pur sted ha ki Syiem Khasi baroh bad ka la sdang ka Thma hapdeng U Tirot Sing u syiem ka hima Nongkhlaw pyrshah ia u David Scott halor ka jingpynkhein ia ki kyndon jingiakut (Agreement).
Ha kane ka Hima Maharam ruh la wan ka khubor ba ki nongtrei Company kila pynkhein iaka Agreement bad U Syiem Sngap u tang shu iohsngew ia kata u la lum ka dorbar ban ia pyrkhat halor ka jingleh be-aiñ U David Scott lem bad ki nongtrei Company. Ha kane ka dorbar la rai ba ki shynrang ki dei ban long ki nongkieng atiar ban iada ia la ka jong ka hima bad katto katne ki rangkieng stieh, ki rangialeh kin leit ryngkat bad u Syiem sha Nongkhlaw ban iarap ia u hynmen u para ba la shah ban bein ha ki mynder shisngi ha la ka jong ka Hima.
U Sngap ryngkat ki rangialeh ki la mih na la ka jong ka hima ryngkat u khnam, ka waitlam, ka stieh, u sum, bad ka wait te hynrei katba ki dang don ha ki lynti ki la ioh iaka khubor ba u syiem Tirot ula shah kem noh ha ki shipai phareng. Kumta u syiem Sngap ban sah jingkynmaw ula thung ia ki maw ha lynti ba u la poi bad Sherdara khatduh shuwa ban wan phai noh sha la ka jong ka Hima. Ia kane ka jaka la khot ka Mawmaram namar la thung maw da u syiem Sngap u syiem Maharam ha kata ka por. Mynta kane ka jaka la don ka shnong ba la khot ka Mawmaram, ka don shaphang sepngi na shnong Sohiong lynti Shillong sha Nongstoin.
Ka jingwan phai noh U Sngap Syiem sha la ka jong ka Hima:- U syiem Sngap u tang shu wan poi ha la ka jong ka Hima u la lum ka dorbar khmat shynrang, kumno ban ia pyrkhat ban ialeh pyrshah ia ki shipai phareng. Ha kane ka dorbar u syiem ula jied ia kawei ka jaka ba lah ban ia khun pyrshah ia ki shipai phareng bad ula pynsngew ha khmat ka dorbar bad kata ka jaka ka dei ka Nongnah. U syiem ula jied ia kane ka jaka ka ban long ka jingriam ia ki phareng namar ha u thiep bamon, ka don ka lynti khim kaba kiew beit beit kaba don ki riat arliang, kumta ki shipai phareng da ki spah ngut kin iap ha kane ka jaka.
(1) U syiem ryngkat ki rangkieng atiar lem bad ki stad riam spar, riam maw mynta ki la don sha jrong u thiep bamon, ki riew paitbah ki dang lum ia ki maw ba heh ban teh da ki thri bad jyrmi ki sdien ia kane ka ranap riat ba don ka lynti khim bad ka thup maw kala don shibun bah ha jrong une u thiep bamon.
(2) Ka jingriam spar.
(3) Ka waitlam u sum, bad u khnam.
U syiem Sngap ha kane ka jing ialeh laitluid jong u, u la buh ka kut ba skhem ha kata ka Jaka bala khot ka kper bah bad ia lade ruh u don hangta lem bad ki rang kieng stieh, rang siat khnam bad ki rang kieng sum (spear), katba ka kynhun riam ka don sha jrong u thiep bamon. Ka bynta ba shakhmat eh ka dei ka kynhun ba la teh lypa ki maw da ki jyrmi bad ki thri bad ha ka por ba ki shipai phareng ki dang kiew ia kata ka Lynti khim ba la khot ka SEM MASI. Ki shipai jong U Sngap Syiem ki ot ia kita ki jyrmi bad ki thri kumta ki maw ba la teh lypa ki leit beit beit sha kane ka lynti khim bad ki shipai phareng kat kiba tur ki shah ha ka jinglymbub ki maw bad ki iap hajuh, kumta kim don buit shuh ban tur sha ka kut ba skhem U Sngap Syiem bad ka jing iap ki shipai phareng da ki spah ngut ha kane ka jingriam. Nangta pat ka spar, kane ka dei kawei pat ka jingriam ha ki jaka jaka, ki buh da kane ka jingriam bad ha kane ruh da ki spah ngut ki shipai ki la ngat. Ka jingstad ki shipai phareng kam don jing myntoi satia ban tur sha Nongnah ka kut baskhem U Sngap Syiem. Hapdeng kane ka jingeh ki phareng ki la kylli ia uwei u rangbah na Rangthong ban ialam lynti na shawei ban leit sha Nongnah hynrei uta u rangbah um kwah ban shet kylla ia la ka jaitbynriew, u da ong ba ym don lynti na shawei lait tang na SEM MASI ban poi ha Nongnah, u phareng um shongthait ban kylli pat na kiwei ki briew da kaba u thong ban ai pisa kaba bun kumta ha kane ka rukom ki la ia kynduh ia uwei pat briew ba rhah spah, namar ka jingbiej pisa ula die duh ia la ka ri bad ka jaitbynriew bad u la leit ialam hi da lade. Kumta une u rhah spah ula ialam ia ki shipai phareng na u lum Mawmihding haduh Photlyngon bad bud arsut haduh ban da poi ha ka lynti Ngunraw ban leit sha Nongnah na ka lynti Wantong. Ki la poi sha Nongnah Nongkdait bad kila khang kdong iaka kut ba skhem U Sngap Syiem kaba don ha kper Bah kaba la tip haduh mynta “ka Perbahâ€. Kane ka jaka ka don hapdeng ka Nongkdait bad Nongktieh, kane ka jaka ka long ryndang khyndew hapdeng kine ki artylli ki Shnong.
U lum Iawpaw hajrong Domsohkhai ka la long ka jaka peit pyrman ia ki nongshun ha kane ka thma, namar iohi lut iaka madan Nongnah.
Haba ki shipai phareng kila khang kdong na sepngi U Sngap Syiem u don ha Perbah, kumta ula phet noh wut-wut na ka lynti Mawkohwir. U la kiew sha shnong Mawpud u la hiar haduh ka wah Umngi u la kam sha shiliang Domshken bad u la sah ha ki khlaw ka thain Raibah. Ki shipai phareng ynda ki jop ha Perbah kila bom pynshitom wat ia kito kiba la pyndemwait, ka jingpynshitom ka long ba kin iathuh ia U Sngap Syiem u nongialam jong ki, namar ka jingshitom palat kila iathuh iaka jaka rieh U Sngap Syiem ka don ha Raibah. Dei na kata ka daw ba ki shipai phareng ki la wan shaduh Raibah bad ki la shang ia ki khlaw ban shem ia U Sngap hynrei kata ka jingpyrshang jong ki kam myntoi eiei, ki tip ba u don ha kane ka jaka hynrei kim lap, kumta kila thaw da ki buit thok buit shukor ban iakren iasuk noh, U Sngap Syiem da ka jingshida u sngew ba kata ka jingiasuk kan long kaba bha, u la mih na kata ka jaka rieh ban wan ia shem ia ki phareng bad dei ha kata ka por kila ioh lad ban kem ia U Sngap Syiem.
Subscribe to our eNewsletter to get the latest updates.
2 Comment(s)
Khublei shibun ia kane ka khana lyngkot namar la katta por shu tip tang ia ka kyrteng khlem tip pat ia kaei ba u leh. 👍🏻👍🏻
- C Ryntathiang 30 Nov, 2023 18 0
Ngi sngewnguh shibun eh ia ka KSU kaba na ka por sha ka por ka ju pynkynmaw ia ngi shaphang ki sngi kyrpang jong ki riewkhraw jong ka Jaitbynriew Hynñiewtrep jong ngi.Lada long kaba lah ngi kyrpad ia ka KSU ba sngewbha ban pynmih noh da ka kot kaba kyrpang kaba la thoh khnang tang ia baroh ki syiem bad ki riewshlur ka Jaitbynriew jong ngi khnang ba kan long ka jingkyrkhu bad ka jingkyrsiew thiah ia ki pateng ban wan.Khublei shibun
- S Mawlieh 30 Nov, 2023 6 0