-U HIPSHON ROY KHARSHING.

      Ka eh shibun ban thoh bniah shaphang ka Jaitbynriew la jong na ka liang ka kolshor namar ngim da don kiba la thoh buiah shaphang Ka Niam ka Rukom Khasi. Na ki khanapateng te kham lah ban ioh jingmut kham bun. Hynrei ha kane ka jingiakhleh bad kiwei ki jaitbynriew ha ka trei ka ktah, khamtam hadien ka jingshah synshar noh ha ki dohlieh ha ki sngi ki jinglong mraw palat ia ka shispah snem, ki khanatang ruh la don hi kiba la jah noh bad ki riewtymmen kiba lah ban bat bad nang ban iathuh pateng ha ngi ki longdien ruh la nang jah, wat la ha ki jingthoh kumba la pynmih ha ki kot ki la don hi kein. Ka jingkyrmen na kane ka liang ka long ba kito kiba don ka sap kin lum kin lang ia kine ki khanapateng bad ban thoh ban tar bad ba kin mih ruh ki sengbhalang kiban kyrshan ban ialum lang bad iarap ban shon ia kum kine ki kot. 

     Ka jingkylli kaba dei ban kylli ha kane ka phang ka long, "U Khasi U dei Uei" kumba sdang U Rangbah David Roy, kum u nongbishar ha ka kot jong U ba la ai kyrteng "Who is a Khasi"? ba la pynmih ha ka snem 1963.

 La thoh kumne ha ka ktien phareng:

      "A Khasi is a descendant of the folk who found a home in the Hill between the Rangdi and Kopili River in the mountain ranges between the Assam valley and Sylhet who observed the matriarchal system, exogamous in their rule of life". 

      Ha ka ktien Khasi ka long ba U Khasi U dei uta uba hiar pateng na ka Jaitbynriew kaba la seng ia la ka Ri hapdeng ka wah Rangdi bad wah Kopili bad ki lum hapdeng ka Assam Valley bad Sylhet. Ka Jaitbynriew kaba shim jait shim khong na ka liang ka kmie bad kaba khein sang ban la poikha poiman shikur lane na ka liang kha ha katto katne ki kyndon.

      Ki phareng ki dei kiba nyngkong kiba la pynmih kot shaphang U Khasi bad ki nongthoh ha India ruh kiba bud hadien, ki thoh hi ba U Khasi u wan na shaphang shatei lam mihngi bad ba ki Khasi ki dei na ka kynhun Mongolian. Na kum kine ki kot te la shu angewbeit hi ba ngi dei ka Jaitbynriew kaba wan buhai shnong na ki thain ka Cambodia, Thailand bad sha kiwei kiwei ki bynta ka thain mingi. U Khasi hi te un nym lah ban pdiang i'a kane. Ha ka nongrim pyrkhat U Khasi ka long ba kiei kiei baroh ki long kumba la sam bynta buh bynta hi U Blei naduh mynnyngkong ka sngi. Kane ka Bri U Hynniewtrep ka dei ka bynta kumba la ai bynta hi ma U.

     Ki khanapateng la jong ruh ki pynshisha ia kane ka jingngeit ba ia u khunbynriew ruh bun jait hi U Blei Uba long U Nongthaw, U Nongsam bynta, U Nongbuh bynta bad dei ma U hi Uba la mang kyrpang la kine ki lum shongpdeng pyrthei ryngkat bad la ki pud ki sam ryngkat bad la ka Niam ka Rukom bad la ka snap phong kumba ma u hi uba la sam bynta ia kiwei ki jaitbynriew baroh ha ka sla jong kane ka pyrthei. Ka rukom pyrkhat thymmai mynta ka la kylla shaphang U Hynniewtrep U Hynniewskum ha ka jingwad bniah biang ki riew stad ha kane ka juk ba "U Khasi" kum ka Jaitbynriew la don ha kine ki lum la jong naduh hyndai hynthai bad na kine ki lum u sa mih ban leit shabar. U Dr. I. J. S. Jaswal ha ka jingkren jong U ha ka lyngkhuh snem U Babu Jeebon Roy Mairom ha ku snem 1986 kumba la thoh ha ka kot khubor Apphira kaba 23 tarik u bnai Jymmang, 1986 la thoh kumne :-

     "Naei U Khasi U Wan"

     "Kane ka long ka phang ba uwei na ki niewstad Anthropology U Dr. I. J. S. Jaswal u la tai hakhmat ka jingialang kynmaw burom ia U Babu Jeebon Roy Mairom ha ka lyngkhuh sngi iap kaba 83, ha ka 16 tarik Jymmang ha Jeebon Roy Mentorial Welfare Institute ha Umsohsun, Shillong. U Dr. Jaswal U la ong ba mynshwa don bun ki jingbatai ba ki Khasi ki wan na shathie na....hynrei kine baroh kim long satia kumta. Kat kum ki rukom jingstad ba mynta ha kaba tih ban ioh jingtip la ka tynrai jong kano kano ka Jaitbynriew, u Dr. Jaswal u ong ba la shem ba ki Khasi ki dei ka Jaitbynriew kiba la don hi hangne kiba la rim tam hapoh India naduh shwa ban wan ki Dravidian bad ki Aryan. Kadei ka Jaitbynriew jong ka kynhun Froto-Austroid, kaba krih na kawei ka jaka sha kawei pat bad ba khatduh ka shong neh ha kane ka Ri "shong pdeng pyrthei". Da ka jingiatakhuh bad kiwei kiwei pat ki jaitbynriew kum ki Mongoliod, kiba dap ia kane ka thain shatei lam mihngi, ka snam Khasi ka la khleh bad ka ktah ruh ia ka jingkylla jong ka dur khmat hynrei naduh hyndai hynthai haduh mynta, uba bun uba lang jong kane Jaitbynriew, u long uba ieij bad uba bat ia la ka tynrai, ki riti ki dustur bad ka ktien ka thylliej".

       Ka SNAP u Khasi na ka liang ka Tipbriew ha ki bynta ka jingim jong U ki long kiba im bad ba bun bad ba lada pynshongnia kaba biang ha ka pyrkhat ka pyrdain ki Longshwa Manshwa la jong hi. Ki Snap na kane ka liang ki kynthup lut ia ka bynta baroh naduh ba u dang wan sha kane ka pyrthei kum u khyllung, haduh ba un da tymmen bad khlad noh, ynda la iaid lyngba ka jinglong klynnah, jinglong rangbah bad ka jinglong samla ha sla jong kane ka "Mei Ramew". Mynta ngin ia phai noh sha ki katto katne ki bynta ka synshar khadar kum ka bynta ka snap Tipbriew. Kumba la ioh pule na ka Histori ki briew ha ka pyrthei kiba don ka Rukom Synshar ba bat bor u paidbah (Democracy) ki dei tang ki nong Greek naduh ki por hyndai hynthai bad ki thain mihingi jong ka pyrthei dei tang u Khasi u ba la don ïa kane ka rukom synshar paidbah (democracy).

       Ka Histori jong U Khasi lyngba ki khanapateng ka kdew shai kumno u paidbah u bat ia ka bor bad ka hok ha ka synshar bad kumno ynda la nang heh ka it ka hima ba u sa sdang ban pynmih ia ki syiem bad kiwei kiwei ki bakhraw batri ban shimti ia ka synshar khadar. U Paidbah u bat hi ia ki bor halor ki khyndew shyiap bad kiwei kiwei ki bynta. Yn sot lyngkot na ka jingkren paidbah u Syiem rangbah, U Dr. Balajied Sing Syiem, ha ka dorbar Hima jong ka Hima Khyrim kaba la long ha Smit haka 26 tarik Nailar 1988, kaba la pynmih ha ka kot kumne:

       "Ka Hima Khyrim ka long kaba la seng ha ka nongrim bad ka bor ki khun ki hajar. La pynkhamti ia ka jingsynshar ha u Syiem bad ki Bakhraw Batri. Kine ki long ki nongbat ia ka Hok ha Riti kaba long ka tynrai ia ka jinglong ka jingim bad ka dur ka dar ka Hima. Dei ma- ki kiba peit ban ym don ka lehbein lehkhoh ia u kup shiliang ne sem shiliang bad ban don ka jingshongsuk hapdeng ki khun ki hajar ha ka Hima. Bad ban dap ban biang ka long Hima Sima ka don ruh ka Syiem-Sad ka ban peit de ia ka Niam ka Rukom. Hynrei ryngkat bad ki dei ka Bor kaba ki khun ki hajar ki ai kaba long naduh sdang kum ka umpohliew ba iai kyrsoi haduh mynta. la kane ka Bor la buh dur ha ki jingsynshar shnong kiba long, da ka jingshim bynta ki trai shnong, ki rishot baskhem ha ka Hima Khyrim. Ka rukom synshar ka donkam ia ka jingiatrei lang hapdeng Syiem ki Bakhraw, Basan, ki Sordar, Rangbah Shnong bad ki khun ki hajar".

       Iohi hangne ia ka Snap u Khun Khasi Khara ha ka Synshar Khadar. Ka jingdon u Khasi la ka Snap ka ba kum ka Asorphi ka long kaba teh song ia ka Jaitbynriew naduh hyndai hynthai haduh kine ki sngi ba ngin da poi ha ka jingshah klun lang noh hapoh ka British India ynda la pynlong mraw u phareng, hynrei um shim la rat dyngkhong noh ia ki Riti bad Dustur jong ka Jaitbynriew bad haduh kito ki sngi ngi dang bat ia bun ki Snap la jong. Hynrei hadien ba la leit noh u Phareng ha kine ki sanphew snem bad khamtam hadien ka jingiarung jong ngi ha kane ka jylla Meghalaya mynta ka arphewsan snem na ka jingtynneng dakhar ha ka synshar khadar bad ka jingbud matlah ia ka Constitution ka India ki Snap paka jong ka Jaitbynriew ki la nang troin. Ym dei eh na ka jingthom ki khar ki kling hynrei ka long eh na ka jingtlot bad ka jingbymkhein bor ki nongmihkhmat jong ngi hi kum ki MDC, MLA bad MP. Mano ba la weng noh ia ka Article 12 na ka Sixth Schedule jong ka District Council, mano ba la ong ba U Khasi um donbor ban synshar ialade khlem da iasnoh kti bad kiwei pat ki riewlum bad ba sa ia ngat kumne kynbram bad ki Garo, bad kaba la long ka jingshah pynhiar kyrdan ia u Khasi bad ia u Garo ruh hakhmat kiwei pat ki Riewlum kiba la rah da lade ja ka kyrdan jong ki District jong ki sha ka kyrdan jong ka state kaba pura kum ka Nagaland kyrpang na ka bynta U Naga, ne ka Mizoram na ka bynta ki Mizo. U Khasi ha jingbymshlur um shym lah haduh kine ki sngi, BAN IOH LA KA JONG KA JYLLA KATA KA RI KHASI NE KATA KA RI U HYNNIEWTREP NAKABYNTA U HYNNIEWTREP. Ki Rangbah ki kren ba mynta ba ngi la ioh la ka jong ka State, kine ki jingkren ki long tang ki jingkren ban pynmyllen ia U Paidbah. Kum ki riewlum ki bym pat lah ban ioh kyrpang la ka jong ka State kaba pura ngi la kylla long kum ka Jaitbynriew "Second Class" hapdeng ki Naga bad kiwei kiwei. Arphew san snem mynshwa tang shu ioh ia ka Sub-State hapoh Assam ki ong ka dei hi ka State ba pura. Bad ki iakhih biang ynda iohi ba ki Naga ki ioh ia ka State la jong kaba pura. Ka pyrthei ka peit sha U Khasi ba un shu hun ne un iakhih ia ksar noh ban ioh la ka jylla kaba kyrpang lakajong.

      Yn Iaphai noh khyndiat sha ka bynta ka SNAP TIP BLEI U KHASI. Ha ka TipBlei U Khasi U don la ka Niam ka Rukom kaba shongnia bad kaba kylluid mynsiem ha ka jingiadei bad U Blei kum U Nongthaw bad ki para bynriew ha la ka Ri bad ha ka pyrthei ha kiwei pat ki Lum ne ha kiwei pat ki Rithor jong ka pyrthei. Kumta um ju kham don ka jingiashrut bad kiwei pat ki jaitbynriew ne ki para Ri kiba la don ha kiwei pat ki Niam, kaba ju mih ha ki por kiba mynshwa na ka liang ka jingngeit ka kham long hi na ka jinghikai ne ialap bakla kito ki niam ba wan na sha kiwei pat ki jaitbynriew hadien ba la shah jop ha U Phareng. Hynrei kane ka kynrum ka kynram ka la nang duna katba ka jingshai ka la nang san ha ka Ri lyngba ka thoh ka tar, ba la pynshongnia ia ka ialap ha ki niam baroh.

        Na ka liang ka Tipblei lah ban phiah ha ki kyndon, kaba nyngkong ka JINGIADEI U BRIEW BAD LA U NONGTHAW (U BLEI). Kaba ar ka jingïadei u briew kum u Nongshah thaw bad kiwei ki para nongshah thaw ha sla jong kane ka pyrthei, ka bynta kaba lai ka kynthup ïa kiwei pat ki jingthaw ha sla jong ka meiramew bad sha suin ha ka haw haw.

      Ka bynta, ka Niam ha ka jingiadei U BRIEW BAD U BLEI ka long kaba lyngkot bad kaba beit ia u briew uba hun ban ioh ia kaei kaei da kaba theh da la ka umsyep bad bym lalot iaid da ka kam pap bad ki kam bamsap ban ioh spah hangne ha pyrthei. Ka jingteh ia u briew ka long ba un long UBA TIPBRIEW TIPBLEI BAD KAMAI DA KA HOK. Kine ki jingthoh da ki riewpyrkhat kin iarap ban pynshai sakhi ia kane ka jingngeit kat kum la ka tynrai. U Professor R.S. Lyngdoh ha kawei na ki jingthoh jong u, U la pynshai kumne: "Ka long shuh shuh kaba kham phylla ba U Khasi um ju ai jingknia ha U Blei Trai Kynrad Nongthaw, ka Khan, Ka Shat, ka khad bad ka khein ka bishar baroh ki long tang ban wad ne ban pynieng ia ka da ne ban pan ia ka hukum. Ka kňia ka khriam pat ka long ban mait ia ka Tyrut, ban kyndat ia ka pap ka sang bad ban pynïeng ia ka Hok ne ban knia ban ia bam ban kynmaw burom ia ka Iawbei, U Thawlang, U Suidnia bad ia kiba la iap baroh. Halor ka Nongrim jong ka Hukum bad ka Daw U Khasi u ju pynkut "Ieng Rangbah me U Briew joit ban ap jutang U Blei na jrong".

    Kine ki dei tang ki katto katne na ka thup jong ka SNAP ka Jaitbynriew la jong. Yn donkam ki kot kiba bun spah sla ban thoh wat tang ia kiba la lah ban kynmaw. Na kane ka liang U Khasi U ia syryiem ne ia jan bha bad ki Jiw na ka liang ka Niam bad ka Jutang bad ban pyniaid ialade kat kum ki SNAP lajong bad ban pynskhem ia la ka Hok halor ka khyndew U pynshong nongrim skhem la ka jingdawa halor ki pud ki sam khamtam eh na ka liang ki pud ki sam kat kum ba la don hi ki kot ki sla ki barim bad ki khanatang. Ha ka jingïakren bad ka jingialeh bad ki Arab hapoh ka jingialam U Arafat ki Jiw ki ieng skhem ba ki pud ki sam ba ki dawa ki long kumba la sam bynta hi U Blei. 

    Ha ka kot ‘The Fifth Horseman' ba thoh da U Larry Collins bad U Dominiqui Lapiere kine ki lyngkhot kiba la sot na kane ka kot ki kren ia kane ka jingshisha; ka jingthoh ka long shaphang ka jingïakren hapdeng U President ka America bad U Prime Minister U Begin jong ka Israel.

   President:- Kito ki jaka ki dei kiba la ai ia ki Arabs ha ka snem 1947, ha kajuh ka por ba ka United Nation ka la ai ka Ri Israel ha phi.

  Begin:- Nga sngewsih ban ong ba kam dei ka United Nations kaba la ai ia kito ki jaka ha ki Jiw ne kiwei pat ki khyndew ki shyiap. Ngi ki Jiw ngi ngeit skhem ba la ai paka ia kine baroh da U Blei jong ki longshwa jong ngi. 

  President:- Wow da ma phi u briew uba la shai bad kit khlieh ha kane ka spah snem kaba arphew bad ka juk nuclear ban nang ngeit bieij bad pynbieij pyrthei da ki khanapateng niam kiba la sawphew spah snem mynshwa.

  Begin:- Phi dei ban tip ba kita ki khanatang Niam kiba phi ong, ki dei kiba la tehsong ia ngi, kiba la pynneh ia ngi kum ka Jaitbynriew kaba kyrpang la 4000 snem. Ka eh ia phi ban sngewthuh ne shemphang ba ia U Jiw hi ban sah ban shong ha kine ki khyndew ka hok jong U ka skhem kumba phi kum U Amerikan phi skhem ha ka hok ban dawa ba phi lah ban leit mon hapoh Amerika na New York sha California.

    Haka 1942 bad 1943 ba la don ha ki thaiñ ka Jerusalem iohi keiñ ba haduh katno ki bat ia la ka SNAP. Uwei na ki paralok ba wan trei ha ka Indian Reinforcement Camp u shait ong ba kum u Jiw teng teng u la thait ba kumba ong. "Tradition, tradition for everything at every step, we have tradition for waking up in the morning, tradition for eating, tradition for marriage, and so on...but what else can we do because after a thousand years of wandering with no Homeland we have survived and regained our Homeland mainly because of our Tradition and our own Jewish faith.

Ka SNAP kaba tehsong ia ka Jaitbynriew lyngba ki por mynnor mynba u Hynniewtrep u Hynniewbasa u dang skhem ban leij ialade bad ha kajuh ka por ban burom ia kiwei pat ka long ka bynta ka Deiti ne ka Kolshor kaba la pynlong ia U ban long uba shlur u bym da donkam ban da iasnoh bad kiwei pat ki mynder na kiwei pat ki lum ne kiwei pat ki rithor. Ki 'tien tymmen ki sakhi ia kane kumba la lum bad pynmih da U Radhon Sing Berry ha ka kot Sneng Tymmen ki Khasi, kumne harum.

    "TO IEIJ ÏALADE BUROM IA KIWEI,

    BA PHIN SUK HA PYRTHEI, PHIN SUK H'U BLEI".

   Mait shaphrang ko phi ki SAMLA KA RI DA LA KA SNAP ban tei pat ia la ka Ri.

[U Bah Hipshon, IFAS (Retd.) u la trei kum u ophisar rangbah ha kylleng shwa ban shongthait. U la long u General Secretary ka Seng Khasi (Seng Kmie) la uba la niew kum u Khrawpyrkhat ha kaba ïadel bad ka niam bad philosophy u Khasi. U synñiang barabor ia ki jingthoh jong u ha ki kotkhubor bad magazine]

Ba la sot na ka souvenir jong ka KSU ba la pynmih ha u snem 1998 kum shi bynta ban rakhe ia ka jingdap 25 snem jong ka seng.